Hãy tưởng tượng một thiếu niên dán mắt vào điện thoại, miệt mài cuộn màn hình đến tận khuya trong khi bài tập vẫn còn bỏ dở. Nghe quen chứ?

Đó là cảnh tượng đang diễn ra ở các gia đình trên khắp thế giới — khiến cha mẹ, giáo viên, và thậm chí cả chính phủ phải đặt ra câu hỏi: làm sao để ngăn các bạn trẻ bị “nghiện” màn hình? Câu trả lời không hề đơn giản, nhưng hướng đi đầu tiên đang dần hình thành ở nhiều nơi trên thế giới.

Động thái pháp lý: khi chính phủ ra tay

Một số quốc gia cho rằng vấn đề này quá lớn để chỉ giao phó cho gia đình tự xử lý. Họ đang dùng luật pháp để đặt ra giới hạn về thời gian mà trẻ em có thể trực tuyến.

• Ở một số khu vực châu Á, chính phủ đã ban hành quy định nghiêm ngặt về giới hạn thời gian cho người dùng dưới 18 tuổi khi chơi game hoặc sử dụng ứng dụng. Trẻ chỉ được đăng nhập trong khung giờ nhất định, và hệ thống sẽ tự động ngắt kết nối sau đó. Mục tiêu là chặn đứng những “cuộc marathon” thâu đêm.

• Ở châu Âu, cuộc thảo luận lại nghiêng nhiều hơn về vấn đề bảo vệ dữ liệu và tính minh bạch. Các đạo luật như Digital Services Act buộc các nền tảng phải giải thích rõ hơn về cách thuật toán của họ hoạt động, đồng thời trao cho người dùng — bao gồm cả thanh thiếu niên — quyền kiểm soát tốt hơn nội dung mà họ tiếp nhận.

Các hướng tiếp cận khác nhau, nhưng mục tiêu chung là như nhau: giúp giới trẻ tránh rơi vào thói quen sử dụng không lành mạnh mà không phải tách biệt hoàn toàn khỏi thế giới số.

Các công ty công nghệ: vừa là nguyên nhân, vừa là giải pháp

Ai cũng biết rằng mạng xã hội và các ứng dụng được thiết kế để giữ chân người dùng càng lâu càng tốt. Các tính năng như cuộn vô hạn, tự phát video, hay thông báo liên tục đều tác động đến hệ thống phần thưởng trong não, kích thích giải phóng dopamine. Nghiên cứu thần kinh học đã chứng minh điều này: việc tương tác trên mạng xã hội kích hoạt cùng những vùng não liên quan đến khoái cảm và nghiện, củng cố hành vi lặp lại (Montag et al., 2019; Alter, 2017).

Tuy nhiên, trước sức ép ngày càng tăng từ chính phủ và phụ huynh, một số công ty công nghệ đã bắt đầu điều chỉnh thiết kế nhằm giảm thói quen sử dụng quá mức.

1. Công cụ giới hạn thời gian sử dụng – Nhiều điện thoại nay có bảng thống kê thời gian dùng ứng dụng, kèm tùy chọn đặt giới hạn mỗi ngày.

2. Khóa giờ đi ngủ – Một số ứng dụng cho phép phụ huynh cài đặt “giờ tắt máy”, trong khoảng thời gian đó trẻ không thể truy cập.

3. Thiết kế lành mạnh hơn – Một vài nền tảng đang thử nghiệm các lời nhắc nghỉ ngơi, hoặc hạn chế thông báo trong giờ học.

Tất nhiên, nhiều người chỉ trích rằng các công cụ này thường bị “chôn” sâu trong cài đặt hoặc dễ dàng bị qua mặt. Nhưng ít nhất, gánh nặng giờ đây không còn hoàn toàn đè lên vai gia đình nữa — các công ty công nghệ đang buộc phải chia sẻ trách nhiệm trong việc tìm giải pháp.

Vai trò của gia đình: hướng dẫn thay vì trừng phạt

Ngay cả khi đã có luật lệ và công cụ hỗ trợ, gia đình vẫn là nơi hình thành phần lớn thói quen. Các chuyên gia cho rằng việc đặt ra quy tắc thực tế hiệu quả hơn nhiều so với những lệnh cấm tuyệt đối. Ví dụ:

• Không gian chung – Đặt thiết bị ở khu vực sinh hoạt chung thay vì phòng ngủ giúp ngăn việc “lén” dùng điện thoại vào ban đêm.

• Giờ không công nghệ – Các gia đình ăn tối mà không có điện thoại thường dễ trò chuyện cởi mở hơn, giảm tình trạng “cuộn trộm” màn hình.

• Làm gương – Trẻ luôn quan sát cha mẹ. Khi người lớn thể hiện thói quen sử dụng thiết bị lành mạnh, trẻ sẽ tự nhiên noi theo.

Vấn đề không nằm ở việc xem màn hình là kẻ thù, mà ở chỗ học cách cân bằng. Điện thoại và mạng xã hội có thể giúp các bạn trẻ kết nối với bạn bè, khơi dậy sáng tạo, và hỗ trợ việc học — miễn là được sử dụng có mục đích.

Tìm kiếm sự cân bằng

Không có giải pháp duy nhất cho “cái bẫy cuộn màn hình”. Một số chính phủ chọn cách áp dụng luật nghiêm ngặt, số khác tập trung vào minh bạch và giáo dục. Các công ty công nghệ đang điều chỉnh thiết kế — đôi khi miễn cưỡng — trong khi gia đình thì viết lại các quy tắc ngay tại nhà. Cùng nhau, những lớp bảo vệ này tạo thành một “tấm lưới an toàn”, giúp thanh thiếu niên trưởng thành mà không bị nuốt chửng bởi thế giới kỹ thuật số.

Và có lẽ đó mới là điều cốt lõi: không phải cấm điện thoại, mà là dạy thế hệ trẻ cách sử dụng chúng mà không bị lệ thuộc. Bởi cuối cùng, mục tiêu không phải là giữ trẻ em “ngoại tuyến”, mà là giúp các bạn sống khỏe mạnh, trọn vẹn hơn — cả trong thế giới thực lẫn thế giới mạng.