Tất cả chúng ta đều đang sống trong Hệ Mặt Trời rộng lớn, một “gia đình vũ trụ” được dẫn dắt bởi Mặt Trời.

Xung quanh Mặt Trời, tám hành tinh chính, năm hành tinh lùn và vô số thiên thể khác như tiểu hành tinh, sao chổi và vệ tinh đang không ngừng chuyển động trong không gian.

Câu chuyện về cách mà Hệ Mặt Trời hình thành bắt đầu từ 4,6 tỷ năm trước, khi một đám mây khổng lồ chứa khí và bụi sụp đổ dưới tác dụng của lực hấp dẫn. Sự sụp đổ đó tạo ra một đĩa khí quay tròn — ở trung tâm, Mặt Trời ra đời, còn ở xa hơn, các khối vật chất nhỏ dần kết tụ lại, hình thành nên các hành tinh và thiên thể khác.

Tám hành tinh: Từ Sao Thủy đến Sao Hải Vương

Tám hành tinh trong Hệ Mặt Trời được sắp xếp theo thứ tự khoảng cách từ gần đến xa Mặt Trời: Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất, Sao Hỏa, Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương. Các hành tinh này chia thành hai nhóm chính dựa trên thành phần cấu tạo:

- Nhóm hành tinh đất đá (nội địa) gồm Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa có bề mặt rắn, nhiệt độ cao, ít vệ tinh và không có vành đai.

- Nhóm hành tinh khí và băng khổng lồ (ngoại vi) gồm Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương — có kích thước lớn, khí quyển dày, nhiều vệ tinh và sở hữu những vành đai tuyệt đẹp.

Các hành tinh lùn: Những “người em” nhỏ bé

Ngoài tám hành tinh lớn, Hệ Mặt Trời còn có năm hành tinh lùn gồm: Pluto (Diêm Vương tinh), Ceres, Eris, Haumea và Makemake. Những thiên thể này đủ lớn để có hình cầu, nhưng chưa “làm sạch” được quỹ đạo xung quanh, nên không được công nhận là hành tinh chính thức. Pluto từng được gọi là hành tinh thứ chín, nhưng vào năm 2006, nó đã được phân loại lại là hành tinh lùn, gây nên tranh luận sôi nổi trong giới thiên văn học.

Sao Thủy: Người láng giềng nhỏ bé của Mặt Trời

Sao Thủy là hành tinh nhỏ nhất và gần Mặt Trời nhất, với đường kính khoảng 4.879 km, chỉ bằng 38% kích thước Trái Đất. Quỹ đạo của Sao Thủy cực kỳ elip, khiến khoảng cách đến Mặt Trời thay đổi đáng kể. Nó hoàn thành một vòng quay quanh Mặt Trời chỉ trong 88 ngày, nhưng lại tự quay quanh trục rất chậm, mất đến 59 ngày cho một vòng. Điều này có nghĩa là một ngày trên Sao Thủy kéo dài tới 176 ngày Trái Đất! Nhiệt độ trên bề mặt Sao Thủy biến thiên cực lớn — ban ngày có thể đạt tới 427°C, trong khi ban đêm giảm xuống -173°C, vì nó gần như không có khí quyển để giữ nhiệt. Bề mặt Sao Thủy đầy rẫy hố va chạm, trông rất giống Mặt Trăng của chúng ta. Từ Trái Đất, Sao Thủy khó quan sát, vì nó luôn ở gần Mặt Trời, chỉ có thể nhìn thấy vào lúc hoàng hôn hoặc bình minh.

Sao Kim: Hành tinh nóng nhất

Sao Kim là hành tinh thứ hai tính từ Mặt Trời và cũng là “người hàng xóm” gần gũi nhất của Trái Đất. Kích thước của Sao Kim gần bằng Trái Đất, quay quanh Mặt Trời mất 225 ngày, nhưng tự quay theo hướng ngược lại và rất chậm, mất tới 243 ngày để hoàn thành một vòng quay — nghĩa là một ngày trên Sao Kim còn dài hơn một năm! Sao Kim là hành tinh nóng nhất trong Hệ Mặt Trời, với nhiệt độ trung bình khoảng 462°C. Nguyên nhân là do lớp khí quyển dày đặc chứa đầy CO₂, tạo nên hiệu ứng nhà kính cực mạnh. Mây của Sao Kim được cấu tạo từ axit sulfuric, phản chiếu ánh sáng mặt trời, khiến nó trở thành thiên thể sáng chói trên bầu trời, được gọi là “Sao Mai” hoặc “Sao Hôm”. Bề mặt Sao Kim gồm các đồng bằng, cao nguyên và núi lửa khổng lồ, như Maxwell Montes cao tới 11 km.

Trái Đất: Ngôi nhà của chúng ta

Trái Đất là hành tinh thứ ba và duy nhất được biết đến có sự sống. Nó hơi lớn hơn Sao Kim, quay quanh Mặt Trời trong 365 ngày và tự quay mỗi 24 giờ. Khí quyển của Trái Đất chủ yếu gồm nitơ và oxy, giúp duy trì nhiệt độ cân bằng và bảo vệ sự sống khỏi bức xạ nguy hiểm. 71% bề mặt Trái Đất được bao phủ bởi nước — tạo thành đại dương, sông, hồ, là nguồn sống của mọi sinh vật. Phần đất liền gồm núi, đồng bằng và sa mạc, nơi chứa đựng hệ sinh thái phong phú. Trái Đất có một vệ tinh tự nhiên duy nhất – Mặt Trăng, ảnh hưởng đến thủy triều và chiếu sáng ban đêm. Mặt Trăng luôn quay cùng một mặt về phía Trái Đất, có nhiệt độ khắc nghiệt và nhiều hố va chạm.

Sao Hỏa: Bí ẩn màu đỏ

Sao Hỏa, hành tinh thứ tư, nhỏ hơn Trái Đất nhưng có nhiều điểm tương đồng. Nó có quỹ đạo hơi elip và mất gần hai năm Trái Đất để quay quanh Mặt Trời. Một ngày trên Sao Hỏa kéo dài khoảng 24,6 giờ, gần tương đương Trái Đất. Sao Hỏa lạnh hơn nhiều, với nhiệt độ trung bình khoảng -63°C và khí quyển mỏng chứa CO₂. Bề mặt hành tinh này có sa mạc, thung lũng và núi lửa cao nhất Hệ Mặt Trời — Olympus Mons, cao tới 22 km. Các dấu vết như lòng sông cổ và mũ băng cực gợi ý rằng Sao Hỏa từng có nước — và có thể từng tồn tại sự sống. Sao Hỏa có hai vệ tinh nhỏ – Phobos và Deimos, có hình dạng giống khoai tây, đầy hố va chạm. Hiện nay, Sao Hỏa là trọng tâm của nhiều sứ mệnh không gian, và con người đang lên kế hoạch khám phá trực tiếp trong tương lai.

Sao Mộc: Gã khổng lồ vĩ đại

Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời, rộng gấp 11 lần Trái Đất. Nó quay quanh Mặt Trời một vòng trong 12 năm, nhưng tự quay cực nhanh, chỉ mất chưa đến 10 giờ cho một ngày — ngắn nhất trong toàn hệ. Khí quyển Sao Mộc chủ yếu là hydro và heli, với những cơn bão khổng lồ như Vết Đỏ Lớn, một cơn cuồng phong lớn gấp ba lần Trái Đất tồn tại suốt hàng thế kỷ. Sao Mộc không có bề mặt rắn mà chủ yếu là khí và chất lỏng. Nó có 79 vệ tinh, trong đó bốn mặt trăng lớn được gọi là vệ tinh Galileo. Một trong số đó, Io, là thiên thể có hoạt động núi lửa mạnh nhất Hệ Mặt Trời, với những đợt phun trào cao hàng trăm kilômét.

Sao Thổ: Hành tinh của những chiếc vòng tuyệt đẹp

Sao Thổ nổi tiếng với hệ thống vành đai tráng lệ làm từ băng và bụi vũ trụ. Nó là hành tinh lớn thứ hai, có đường kính gần gấp 10 lần Trái Đất, với một ngày dài khoảng 10,7 giờ. Các vành đai tuy mở rộng rất xa nhưng mỏng đến kinh ngạc, tạo nên vẻ đẹp huyền ảo. Khí quyển Sao Thổ chứa hydro và heli, kèm theo những cơn bão dữ dội, đặc biệt là cơn lốc xoáy hình lục giác tại cực Bắc. Sao Thổ có tới 145 vệ tinh đã được ghi nhận, trong đó Titan — vệ tinh lớn hơn cả Sao Thủy — có bề mặt băng giá và hồ methane lỏng. Titan là một thế giới bí ẩn, có thể ẩn chứa đại dương ngầm và hoạt động núi lửa băng.

Sao Thiên Vương: Gã khổng lồ nghiêng trục

Sao Thiên Vương là hành tinh thứ bảy và nổi bật với trục quay nghiêng gần 98°, gần như nằm ngang so với quỹ đạo. Điều này khiến mỗi mùa kéo dài hàng chục năm. Nó lớn gấp 4 lần Trái Đất, quay một vòng quanh trục trong 17 giờ nhưng mất tới 84 năm Trái Đất để hoàn thành một vòng quanh Mặt Trời. Khí quyển của Sao Thiên Vương chứa hydro, heli và methane, tạo nên màu xanh ngọc lam dịu mắt. Hành tinh này có 27 vệ tinh, trong đó Miranda được cho là có thể ẩn giấu đại dương ammonia dưới lớp băng.

Sao Hải Vương: Người khổng lồ xanh xa xôi

Sao Hải Vương là hành tinh thứ tám, tương tự Sao Thiên Vương nhưng xa Mặt Trời hơn. Nó mất khoảng 165 năm Trái Đất để quay quanh Mặt Trời, và một ngày kéo dài khoảng 16 giờ. Khí quyển của nó có những cơn bão khổng lồ như Vết Tối Lớn, tương tự Vết Đỏ của Sao Mộc. Sao Hải Vương có 14 vệ tinh, với Triton là lớn nhất. Triton có hoạt động địa chất mạnh mẽ, núi lửa băng và có thể ẩn chứa đại dương dưới bề mặt. Cả Sao Hải Vương và Triton đều là những thế giới lạnh giá và bí ẩn, hứa hẹn sẽ là mục tiêu quan trọng cho các sứ mệnh không gian tương lai.

Ngôi nhà vũ trụ của chúng ta

Khi khám phá các hành tinh và vệ tinh này, chúng ta không chỉ hiểu hơn về Hệ Mặt Trời, mà còn về cách các hành tinh hình thành, tiến hóa và khả năng tồn tại sự sống. Từ sự khắc nghiệt của Sao Thủy, nhiệt địa ngục của Sao Kim, sự sống của Trái Đất, cho đến bí ẩn của các hành tinh khổng lồ, tất cả đều truyền cảm hứng để con người không ngừng hướng lên bầu trời và mơ ước. Vậy còn bạn thì sao — hành tinh yêu thích của bạn là gì? Hãy cùng nhau tiếp tục hành trình khám phá Hệ Mặt Trời tuyệt diệu này nhé!