Bạn đã thấy họ rồi đấy—những người lướt đi trong bộ đồ công sở, không vội vã, không đổ mồ hôi, chỉ một nhịp điệu ổn định trên những con đường rộng rãi, rợp bóng cây, trông giống như xa lộ hơn là làn xe đạp.

Họ đang trên đường đi làm. Có người xuất phát từ những thị trấn mà bình thường bạn chỉ nghĩ tới việc đi bằng ô tô. Năm mươi cây số? Không thành vấn đề. Xe đạp điện. Tuyến đường riêng. Họ rời nhà khi lũ trẻ còn đang ăn sáng.

Đây không còn là một thói quen thiểu số. Đây là nhịp điệu quốc gia. Trên khắp Hà Lan, việc đi làm đường dài bằng xe đạp đã chẳng còn gì đáng ngạc nhiên—nó trở thành điều hiển nhiên. Và tất cả dựa trên hai ý tưởng đơn giản: cho con người một con đường an toàn, trực tiếp để di chuyển, và kết hợp với một công cụ giúp khoảng cách trở nên dễ dàng hơn. Công cụ đó? Xe đạp điện. Con đường đó? Fietssnelweg—xa lộ dành riêng cho xe đạp.

Xa lộ cho xe đạp, không phải ô tô

Khác với những làn xe đạp chen chúc giữa xe đậu và dòng phương tiện, các tuyến đường này được thiết kế cho tốc độ và sự thông suốt. Thẳng hơn, mượt mà hơn, và tách biệt khỏi cả xe cơ giới lẫn người đi bộ. Không biển dừng. Giao lộ tối thiểu. Đèn giao thông được căn chỉnh cho nhịp độ 18–20 km/h, giúp người đi duy trì đà. Đèn đường, chỗ trú mưa và trạm sửa xe xuất hiện đều đặn. Gần như không có ổ gà. Rác trên mặt đường được dọn mỗi ngày.

Hãy thử nhìn vào tuyến F35, nối Utrecht đến Rhenen. Đó là 17 km xa lộ xe đạp liền mạch, uốn qua rừng cây và đồng ruộng, có hầm chui dưới quốc lộ và cầu vượt kênh đào. Hoặc tuyến F12 giữa Leiden và The Hague, nơi hàng ngàn người đi làm mỗi ngày, nhiều người hoàn thành trọn vẹn quãng đường 25 km chỉ với trợ lực điện.

Hiện tại, mạng lưới đã dài hơn 200 km và vẫn đang mở rộng nhanh chóng. Mục tiêu? Kết nối mọi thành phố có trên 50.000 dân bằng hành lang xe đạp tốc độ cao vào năm 2030. Và nó đang phát huy hiệu quả. Năm 2023, gần 28% các chuyến đi trên 7,5 km ở Hà Lan được thực hiện bằng xe đạp—tăng từ 18% cách đây một thập kỷ.

Tại sao xe đạp điện thay đổi tất cả

Xe đạp điện chính là động cơ cho sự chuyển mình này. Nếu không có nó, một hành trình 50 km khứ hồi đi làm sẽ là cực hình. Nhưng với nó? Hoàn toàn khả thi.

Xe đạp điện hiện đại hỗ trợ bàn đạp tới 25 km/h, giúp người đi chinh phục quãng đường dài với nỗ lực tối thiểu. Bạn đến văn phòng mà không cần tắm gội. Bạn mang theo cặp, laptop, và bữa trưa mà không chút khó khăn. Và vì động cơ chỉ hoạt động khi bạn đạp, nó khuyến khích vận động thay vì ngồi yên thụ động.

Các hãng sản xuất cho biết chủ sở hữu xe đạp điện trung bình đi nhiều hơn 50% so với khi dùng xe đạp thường. Những chuyến đi 30 đến 50 km ngày càng phổ biến, đặc biệt ở vùng Randstad—nơi có Amsterdam, Rotterdam và các đô thị vệ tinh.

“Tôi từng lái xe 45 phút mỗi chiều, mắc kẹt trong tắc đường”, Lotte, một quản lý dự án ở Eindhoven kể. “Giờ tôi đạp xe 52 km khứ hồi bằng e-bike. Mất chừng ấy thời gian, nhưng tôi thấy khỏe hơn. Tôi được hít thở ngoài trời. Tôi thấy mùa thay đổi. Tôi không hít khói xe nữa”.

Chi phí thì sao? Một chiếc xe đạp điện chất lượng có giá 2.500–4.000 euro, dùng được 8–10 năm chỉ với bảo dưỡng cơ bản. Sạc điện tốn chưa đến 0,10 euro cho một lần đầy. So với sở hữu ô tô—xăng, bảo hiểm, gửi xe, khấu hao—khoản tiết kiệm là rất lớn. Nhiều công ty Hà Lan còn có chương trình thuê xe đạp miễn thuế, càng giúp dễ tiếp cận.

Một mô hình vượt ra biên giới

Cách tiếp cận của Hà Lan không chỉ cải thiện việc đi làm—nó đang tái định hình chính sách đô thị khắp châu Âu. Bỉ đã khởi động mạng lưới snelfietsroutes. Đức đầu tư hàng tỷ euro cho Radschnellwege, với tuyến RS1 gần Essen đã thu hút hàng ngàn người đi hàng ngày. Pháp cam kết xây dựng 1.800 km xa lộ xe đạp vào năm 2030, dựa trên thiết kế Hà Lan.

Điều làm nên thành công của mô hình Hà Lan không chỉ là hạ tầng hay công nghệ mà là sự tích hợp. Xa lộ xe đạp kết nối liền mạch với giao thông công cộng. Tàu hỏa có khoang riêng cho xe đạp điện. Các thành phố cung cấp bãi giữ xe có mái che, an toàn tại nhà ga. Nhiều nơi làm việc còn có phòng tắm và tủ đồ. Toàn bộ hệ thống được thiết kế để lựa chọn xe đạp không phải hy sinh mà là lựa chọn hợp lý.

Triết lý đó hiện rõ trong từng chi tiết. Tuyến đường tránh những dốc cao. Biển chỉ dẫn rõ ràng, đồng nhất. Ứng dụng di động cung cấp thông tin thời gian thực về tình trạng đường và mật độ. Và vì các tuyến được xây dựng bền vững—dùng nhựa đường chất lượng, thoát nước chuẩn—nên chi phí bảo dưỡng về lâu dài lại tiết kiệm cho ngân sách.

Cảm giác sống như thế nào

Dễ lắm khi ta coi đây là một câu chuyện chính sách. Nhưng với những người đang sống trong nó, đây là câu chuyện cá nhân. Đó là việc giành lại thời gian. Là tới nơi làm việc với sự tỉnh táo, không kiệt sức. Là biết rằng chuyến đi của mình không góp phần làm nóng lên hành tinh.

Một ông bố ở Amersfoort đạp 24 km mỗi chiều, để con gái có thể vẫy tay chào từ cửa sổ trường trên đường anh đi qua. Một y tá ở Zwolle đạp 30 km mỗi ngày, nói rằng buổi sáng yên tĩnh trên xe giúp cô tập trung trước ca dài. Nông dân dọc đường giờ vẫy tay chào các gương mặt quen thuộc bằng tên.

Đây không phải là câu chuyện về thể lực. Đây là câu chuyện về tự do. Tự do di chuyển mà không tiếng ồn, không khói bụi, không cảnh ngồi chôn chân.

Vậy nên nếu bạn từng cảm thấy bị mắc kẹt bởi quãng đường đi làm—bởi tắc đường, bởi chi phí, bởi gánh nặng của nó—hãy thử nghĩ xem: ở đâu đó, có người đang đạp xe gấp đôi đoạn đường của bạn, đến nơi với đầu óc minh mẫn, và chỉ nghĩ về bầy chim họ vừa thấy dọc đường.

Có thể tương lai của việc đi làm không phải là những chiếc ô tô nhanh hơn. Mà là những con đường thông minh hơn—và tiếng rì rầm êm dịu của một động cơ nhỏ, giúp bạn đi xa hơn bao giờ từng nghĩ.