Hãy tưởng tượng rằng, mỗi khi cảm thấy cơ thể bắt đầu hao mòn, bạn có thể nhấn một “nút” sinh học để đặt lại tất cả và trẻ lại. Nghe như một tình tiết khoa học viễn tưởng phải không? Nhưng đây là sự thật. Và một loài sứa tí hon vẫn làm điều đó thường xuyên.

Xin giới thiệu Turritopsis dohrnii, được biết đến nhiều hơn với cái tên “loài sứa bất tử”. Nó chỉ to bằng móng tay út, gần như trong suốt và sinh sống ở nhiều đại dương trên thế giới. Nhưng đừng để vẻ ngoài mong manh đánh lừa bạn.

Sinh vật này đã tiến hóa một kỹ năng mà chưa loài động vật nào khác được biết đến có thể thực hiện: đảo ngược quá trình lão hóa và bắt đầu lại vòng đời lặp đi lặp lại vô hạn. Các nhà khoa học tin rằng khả năng này có thể là chìa khóa giúp con người hiểu rõ hơn về quá trình lão hóa.

Vậy “Bất Tử” Trong Tự Nhiên Thật Sự Nghĩa Là Gì?

Trước hết, cần làm rõ một điều: loài sứa bất tử không miễn nhiễm với cái chết. Nó vẫn có thể bị kẻ săn mồi ăn, bị thương hoặc chết do biến đổi môi trường. Điều khiến nó trở nên phi thường chính là nó không chết vì lão hóa.

Hầu hết các loài động vật đều tuân theo một con đường một chiều: sinh ra, lớn lên, sinh sản, suy yếu và chết.

Nhưng khi Turritopsis dohrnii gặp căng thẳng thể chất, đói ăn hoặc chấn thương, nó có thể thực hiện một “nước đi” chưa từng thấy ở bất kỳ loài nào khác: quay ngược về giai đoạn sống trước đó — giống như một con bướm biến trở lại thành sâu bướm.

Trong “ngôn ngữ” của loài sứa, điều đó có nghĩa là chuyển từ dạng trưởng thành (medusa) trở lại dạng polyp — tương tự như việc từ “người lớn” trở về “em bé” chỉ trong chớp mắt qua một quá trình biến đổi tế bào.

Từ đó, nó lại phát triển thành cá thể trưởng thành và có thể lặp lại chu trình này, về lý thuyết là mãi mãi.

Quá Trình Biến Đổi Hoạt Động Thế Nào?

Cơ chế đứng sau khả năng này được gọi là chuyển biệt hóa (transdifferentiation) — thuật ngữ chỉ việc một loại tế bào biến đổi trực tiếp thành loại tế bào khác, bỏ qua các bước trung gian thông thường. Đây là hiện tượng cực kỳ hiếm trong thế giới động vật.

Ở Turritopsis dohrnii, các tế bào cơ có thể biến thành tế bào thần kinh, hoặc tế bào tiêu hóa có thể biến thành tế bào sinh sản. Nói cách khác, con sứa “tự tái cấu trúc” từ bên trong, tái sử dụng các tế bào hiện có để bắt đầu lại vòng đời. Các nhà nghiên cứu phát hiện quá trình này chỉ mất vài ngày và có thể được kích hoạt nhiều lần nếu gặp điều kiện phù hợp.

Vì Sao Các Nhà Khoa Học Bị Cuốn Hút?

Bạn có thể tự hỏi — một con sứa thì liên quan gì đến chúng ta?

1. Nghiên Cứu Lão Hóa

Các nhà khoa học đặc biệt quan tâm tới cách DNA và quá trình tế bào của sứa bất tử điều khiển lão hóa.

Theo nhà sinh vật học biển TS. Shin Kubota (Đại học Kyoto), người đã dành nhiều năm nghiên cứu loài sứa này, việc hiểu cách các tế bào của nó “quay ngược thời gian” có thể một ngày nào đó tác động đến cách chúng ta tiếp cận quá trình lão hóa và các bệnh liên quan đến tuổi già.

2. Liệu Pháp Tế Bào Và Tái Sinh

Khả năng “tùy ý” thay đổi loại tế bào của sứa liên quan mật thiết đến y học tái tạo. Hãy tưởng tượng nếu con người có thể tái tạo nội tạng bị hư hại hoặc đảo ngược tổn thương tế bào ở bệnh nhân mãn tính. Nghiên cứu về Turritopsis có thể hé lộ các gene hoặc cơ chế phân tử cho phép sự linh hoạt này.

3. Sống Lâu Mà Không Đột Biến Nguy Hiểm

Điểm thú vị là loài sứa này làm được tất cả những điều trên mà không tích lũy các đột biến nguy hiểm. Ngược lại, khi tế bào người phân chia quá nhiều, chúng ta thường đối mặt với nguy cơ ung thư. Nhưng loài sứa lại duy trì được sự ổn định trong khi biến đổi tế bào — một cân bằng sinh học mà các nhà khoa học rất muốn khám phá.

Giới Hạn Và Thách Thức

Tất nhiên, chúng ta vẫn còn rất xa mới có thể áp dụng sinh học của loài sứa trực tiếp lên con người. Sự khác biệt về mức độ phức tạp là rất lớn. Hơn nữa, việc nghiên cứu Turritopsis trong phòng thí nghiệm không dễ dàng — chúng nhỏ, mong manh và khó nuôi sống lâu dài.

Tuy vậy, những hiểu biết từ chúng vẫn vô cùng giá trị. Mục tiêu không hẳn là sao chép khả năng của sứa, mà là học cách cơ thể nó quản lý căng thẳng, tự sửa chữa và “đặt lại thời gian” ở cấp độ tế bào.

Nơi Bạn Có Thể Gặp Loài Sứa Này

Turritopsis dohrnii có mặt ở các đại dương trên khắp thế giới, đặc biệt ở vùng biển ấm và ôn đới. Nhưng đừng mong dễ dàng bắt gặp — chúng chỉ khoảng 4–5mm và gần như trong suốt. Bạn sẽ cần kính hiển vi và phòng thí nghiệm biển để quan sát rõ.

Dù nhỏ bé và khiêm tốn, việc loài sinh vật này có thể nắm giữ bí mật về bản chất của lão hóa thật sự khiến con người phải kinh ngạc. Vậy bạn nghĩ sao? Nếu có cơ hội “đặt lại đồng hồ sinh học” như loài sứa này, bạn có muốn thử không — hay bạn tin rằng cuộc sống chỉ ý nghĩa khi có điểm khởi đầu và kết thúc?

Loài sứa bất tử có thể không cho chúng ta tất cả câu trả lời, nhưng chắc chắn nó đã mở ra một cánh cửa mà trước đây chúng ta không hề biết đến. Có lẽ câu hỏi không phải là “Liệu bất tử có thể xảy ra?” mà là “Tự nhiên đã biết những gì mà chúng ta mới chỉ bắt đầu khám phá?”.