Hãy tưởng tượng thế này: bạn bước vào chiếc ô tô thông minh của mình, và nó đã sẵn sàng với bài nhạc bạn yêu thích, tuyến đường quen thuộc đến chỗ làm, thậm chí còn nhớ bạn đã dừng lại mua cà phê ở đâu tuần trước.

Tiện lợi? Chắc chắn rồi. Nhưng bạn có bao giờ tự hỏi — ai khác cũng biết tất cả những điều đó về bạn?

Khi ngày càng nhiều người đón nhận sự tiện nghi của xe kết nối (connected cars), chúng ta cũng cần đặt ra một câu hỏi quan trọng: Liệu chúng ta có đang đánh đổi quá nhiều quyền riêng tư để đổi lấy sự thuận tiện? Hãy cùng khám phá chủ đề này.

Thế nào là một chiếc xe “thông minh”?

Trước tiên, hãy làm rõ khái niệm “xe thông minh”. Những chiếc xe hiện đại ngày nay được trang bị các công nghệ như định vị GPS, trợ lý ảo, cập nhật giao thông theo thời gian thực và hệ thống hỗ trợ lái xe tiên tiến (ADAS). Nhiều xe có thể kết nối Internet thông qua SIM tích hợp hoặc điện thoại của bạn. Một số còn có khả năng cập nhật phần mềm từ xa — tương tự như điện thoại hay máy tính xách tay.

Để có thể vận hành những tính năng đó, xe phải thu thập và xử lý một lượng lớn dữ liệu. Và chính từ đây, các câu hỏi về quyền riêng tư bắt đầu xuất hiện.

Xe đang thu thập những dữ liệu gì?

Bạn có thể sẽ bất ngờ khi biết lượng thông tin cá nhân mà xe thông minh của bạn đang lưu lại. Theo một nghiên cứu năm 2023 của Mozilla Foundation, các xe kết nối có thể thu thập:

* Vị trí GPS và lộ trình di chuyển

* Thói quen lái xe như tốc độ và cách phanh

* Ghi âm giọng nói từ trợ lý ảo trên xe

* Danh bạ và lịch sử cuộc gọi nếu điện thoại được kết nối

* Sở thích âm nhạc và lịch sử sử dụng ứng dụng trong xe

* Cài đặt ghế ngồi và nhiệt độ trong xe

* Dữ liệu từ camera và cảm biến (đặc biệt ở các xe có ADAS hoặc dashcam)

Dù phần lớn dữ liệu này được dùng để nâng cao trải nghiệm — như ghi nhớ vị trí ghế ngồi hoặc gợi ý đường đi nhanh hơn — nhưng việc tổng hợp chúng lại có thể tạo ra một hồ sơ cực kỳ chi tiết về hành vi, thói quen và thậm chí là trạng thái cảm xúc của bạn.

Ai có quyền truy cập dữ liệu này?

Đây chính là phần phức tạp nhất. Các nhà sản xuất ô tô thường thu thập và lưu trữ dữ liệu trên các máy chủ đám mây. Trong chính sách quyền riêng tư, nhiều công ty khẳng định họ có thể chia sẻ dữ liệu đã được ẩn danh với bên thứ ba cho mục đích nghiên cứu, quảng cáo hoặc phát triển sản phẩm.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng việc “ẩn danh” không đảm bảo hoàn toàn. Một báo cáo từ Consumer Reports chỉ ra rằng: dữ liệu vị trí kết hợp với thói quen lái xe hoàn toàn có thể truy ra danh tính của từng người lái.

Tại một số quốc gia, cơ quan thực thi pháp luật cũng có thể yêu cầu quyền truy cập dữ liệu này. Các công ty bảo hiểm còn có thể khai thác dữ liệu hành vi lái xe để điều chỉnh mức phí của bạn.

Dữ liệu của bạn có thực sự an toàn?

Bảo mật dữ liệu đang là một mối lo ngày càng lớn. Theo báo cáo của Upstream Security năm 2022, các vụ tấn công mạng nhắm vào xe kết nối đã tăng 38% so với năm trước. Kẻ xấu có thể khai thác các lỗ hổng phần mềm để xâm nhập vào hệ thống — từ đánh cắp dữ liệu cá nhân cho đến điều khiển một số chức năng của xe từ xa.

Mặc dù các hãng xe đang đầu tư mạnh vào an ninh mạng, tốc độ phát triển công nghệ nhanh chóng khiến những rủi ro mới liên tục xuất hiện trước khi kịp được khắc phục hoàn toàn.

Chuyên gia nói gì?

Các nhà bảo vệ quyền riêng tư và chuyên gia an ninh mạng liên tục đưa ra cảnh báo. Tiến sĩ Elena Marin, nhà nghiên cứu tại Viện Bảo vệ Dữ liệu châu Âu, chia sẻ: “Xe thông minh mang lại sự tiện lợi vượt trội, nhưng phần lớn người dùng lại đánh giá thấp lượng dữ liệu cá nhân mà họ đang vô thức cung cấp. Sự minh bạch và quyền kiểm soát cho người dùng là điều cấp thiết”.

Một số quốc gia đã có phản ứng tích cực. Quy định bảo vệ dữ liệu GDPR của châu Âu cho phép người dùng truy cập và xóa dữ liệu cá nhân. Đạo luật quyền riêng tư người tiêu dùng của California (CCPA) cũng bảo vệ người dùng tương tự. Tuy nhiên, tại nhiều thị trường khác, các quy định về dữ liệu xe vẫn còn rất sơ khai.

Người lái xe có thể làm gì?

Vậy chúng ta – những người sử dụng – có thể làm gì để bảo vệ quyền riêng tư mà vẫn tận hưởng tiện nghi công nghệ?

- Đọc kỹ chính sách quyền riêng tư: Dù dài dòng, nhưng biết xe đang thu thập gì là bước đầu tiên.

- Tùy chỉnh cài đặt: Nhiều xe cho phép bạn tắt hoặc giới hạn một số tính năng thu thập dữ liệu.

- Cân nhắc khi kết nối: Chỉ ghép nối điện thoại và ứng dụng khi thật cần thiết, và kiểm tra lại quyền truy cập thường xuyên.

- Đặt câu hỏi: Khi mua hoặc thuê xe, hãy hỏi đại lý về cách dữ liệu của bạn được sử dụng và lưu trữ.

Chúng ta có thực sự chấp nhận đánh đổi?

Cuối cùng, mỗi người phải tự cân nhắc giữa sự tiện lợi và quyền riêng tư. Có người sẵn sàng chia sẻ dữ liệu để đổi lấy trải nghiệm lái mượt mà hơn. Có người lại muốn kiểm soát chặt chẽ thông tin cá nhân — dù phải hy sinh vài tiện ích hiện đại.

Còn bạn thì sao? Bạn đã bao giờ tự hỏi chiếc xe thông minh biết gì về mình và ai khác cũng đang biết những điều đó? Chúng tôi rất mong được nghe quan điểm của bạn. Vì trong một thế giới mà ô tô kết nối chẳng kém gì điện thoại thông minh, bảo vệ quyền riêng tư không còn là lựa chọn mà là một nhu cầu sống còn.